ریشۀ نام عاشورا

تاسوعا و عاشورا در زبان های سامی به معنای نهم و دهم است. در زبان عربی التاسع و العاشر بدین معناست.

در عبری دهم را عاشورا یا عاسورا و هاسیری (عاشوغا یا عاسوغا و هاسیغی)  می گویند.

در عبری گاهی حرف «ر» را «غ»  می گویند.

برخی پژوهشگران ریشه‌های دیگری دربارۀ عاشورا بیان می‌کنند.

 

عاشورای سال ۶۱ هجری قمری برابر با سه شنبه، ۲۰ مهر سال ۵۹ هجری خورشیدی (۹ اکتبر ۶۸۰ میلادی) یا چهارشنبه، ۲۱ مهرماه خورشیدی است.

 

عاشوراء دهمین روز از ماه محرم در گاه‌شماری هجری قمری است، برای مسلمانان، روزی است که خداوند موسی و بنی اسرائیل را از فرعون نجات داد و راهی در دریا آمد و برابر با روزی است که حسین بن علی (ع) در نبرد کربلاء به شهادت رسید.اهل سنت روزه گرفتن در این روز را سنّت می‌دانند.

 

در سنن دارمى روایت ‏شده که رسول خدا (ص) فرمود :این روز روز عاشوراست و قریش این روز را در جاهلیت روزه مى‏گرفتند.

 

عاشورا از زمان حضرت موسى تا بعثت رسول خدا (ص) و از بعثت تا هنگام وجوب روزه رمضان و همچنین پس از آن از ایام الله بوده است و همواره با انجام روزه در آن، بزرگ داشته مى‏شده است .

 

ابوریحان بیرونى در التفهیم لاوایل صناعة التنجیم نوشته است: «کِبّور چیست؟ دهم روز است از تشرین، وزین جهت گاه گاه او را عاشور خوانند؛ فاما نام کِبّور اندر زبان عبرى از کفّارت گناهان است و این یک روز است که بر جُهودان روزه داشتن فریضه کرده آمد... .»

 

 به تحقیق جلال الدین همایی در حاشیه التفهیم: کِبّور تلفظ اصلیش کِپّور و با لفظ کفاره عربى یک ریشه دارد.

یهود مدینه هر سه سال یک بار سال را 13 ماه می‌کردند تا فصل‌ها به هم نخورد. بعدها که سال اسلامی تغییر کرد روز کفاره یا کپور (کبّور) که همزمان با عاشورا بود تغییر کرد.

 

ابن اثیر در کتاب «نهایه» می‌نویسد: «عاشورا یک اسم اسلامی است» و ابن درید می‌نویسد: «عاشورا یک اسم اسلامی» است و در دوره جاهلیت به این نام معروف نبود، (الصحیح من سیرة النبی، ح 3، ص 106، چاپ جامعه مدرسین).

 

جز در چند مورد، اسمی که بر وزن فاعولاء باشد شنیده نشده است. از ابن بزرج نقل شده: «ضاروراء» به معنای «ضرّا» (سختی) و «ساروراء» به معنای «سرّا» (گشایش و شادمانی و «دالولا» به معنای «دلاّل» به کار رفته است. امّا این سه واژه در متون کاربردی ندارند.  پس به مصداق النادرُ کَالعَدَم. می‌توان گفت کلمه‌ای بر وزن فاعولاء مانند تاسوعاء و عاشوراء وجود ندارد.

 

شیخ عباس قمی به نقل از نویسنده «شفاء الصدور» می‌نویسد: بنی امیه روز عاشورا را مبارک می‌دانستند. در این روز برای خود خرید می‌کردند و خرید را در آن روز سنّت کرده بودند.آنان در این روز مراسم عید بر پا می‌کردند، آن روز را روزه می‌گرفتند و در آن روز طلب حوائج را مستحب می‌دانستند، برای همین درباره روز عاشورا فضایل و مناقبی ساخته‌اند و حتی دعائی هم درباره آن درست کرده اند که اولش این است: «یا قابل توبه آدم یوم عاشورا، یا رافع ادریس الی السماء یوم عاشورا، یا مسکّن السفینه یوم عاشورا یا غیاث ابراهیم من النار یوم عاشورا».

 

در صحیح بخاری گفته شده که پیامبر(صلی الله علیه وآله و سلم) هم خودشان روز عاشورا روزه می‌گرفتند و هم دیگران را به روزه گرفتن این روز امر می‌کردند اما وقتی روزه گرفتن ماه رمضان واجب شد، حضرت شان روزه گرفتن این روز را ترک کردند.

 

مصاحب در دایرة المعارف نوشته است: «همیشه در تونس و مراکش و لیبی، روز عاشورا، روز شادمانی بوده در این روز مردم مراسم خاصی برپا می‌کنند و به زیارت قبور می‌روند و حلقه‌هایی از آتش درست کرده و از آن می‌پریدند.»