نام‌شناسی و ریشۀ واژه‌ها

این مطالب بخشی از کتاب دانشنامۀ نام‌ها و واژه‌ها نوشته اینجانب است. با ذکر منبع استفاده از این مطالب بدون اشکال است.

نام‌شناسی و ریشۀ واژه‌ها

این مطالب بخشی از کتاب دانشنامۀ نام‌ها و واژه‌ها نوشته اینجانب است. با ذکر منبع استفاده از این مطالب بدون اشکال است.

نام‌شناسی و ریشۀ واژه‌ها

عادل اشکبوس
استاد دانشگاه و دبیر دبیرستان‌های تهران
زبان‌شناس و پژوهشگر در ریشه‌یابی نام‌ها و واژه‌ها
دارای بیش از 50 تألیف از جمله بزرگ‌ترین فرهنگ کاربردی فارسی به عربی

۱ مطلب با موضوع «ریشه نام رود، کوه، منطقه» ثبت شده است

نام «دجله» در سنگنبشتۀ داریوش هخامنشی در بیستون، «تیگره» به معنای تیز و تند و سرکش آمده است. یونانیان آن را «تیگریس» کرده­اند. در انگلیسی و فرانسوی دجله را «tigre» می­گویند. در بابِلی «دیجلة» و در عربی «دِجْلَة» شد.

در روزگار ساسانیان «تیگرَه» را که واژۀ پارسی باستان است، به زبان پهلوی ترجمه کرده و آن را «اروند رود» نامیدند. واژۀ اروند همان معنای تیگره را دارد و از آن مفهوم تند و تیز و سرکش برمی‌آید. اروند دارای ریشه و بن اوستایی است و در اوستا به صورت «ائوروت» آمده و از ریشۀ «ائورو» به معنای سرکش و تند و تیز و پسوند «وت» یا «ونت» به معنای دارنده است و روی هم معنای «دارندۀ تندی و تیزی و سرکشی» است. در شاهنامه فردوسی از «اروند رود» به جای «دجله» نام برده شده است.

در جهان‌نامۀ محمّد بن نجیب بکران، از این رود به نام «زورآو» یاد شده است. زورآو آمیزه­ای از دو واژۀ فارسی «زور» به معنای نیرو و «آو» به معنای آب است و روی هم به معنای «آب زورمند» است و نشانگر این است که اروند به معنای تند و تیز و سرکش است.

در برخی از کتاب‌ها، بخشی از اروندرود «دجلة العورا» خوانده‌اند که می­پندارند عربی و به معنای «دجله یک چشم» است. عَوراء مؤنّث أَعْوَر یعنی یک­چشم. در حقیقت عَوراء شکل عربی شدۀ «اوراه» به معنای «آب­راه» است. ایرانیان این بخش پرآب را «دجله اوراه» نامیده بودند یعنی «دجلۀ قابل کشتیرانی» و در عربی «اوراه» معرَّب شد.