یکی از شهرهای آذربایجان شرقی نزدیک کلیبر است. نام قدیم آن، امیش احمه بوده است. دربارۀ ریشۀ نام آن کمتر پژوهش شده است.
معنای نام آبسرد پیداست. جایی که آبش سرد است. آبسرد نام چند جاست:
آبسرد یکی از شهرهای خوش آب و هوای استان تهران است.
دربارۀ ریشۀ نام آبسرد سند تاریخی وجود ندارد؛ به گفتۀ بزرگان شهر نام نخستین آبسرد «دهوا» بوده است که جای آن در شرق اتابک فعلی است و بعدها نامهای گوناگون یافته است.
شاید در آغاز نام آن «آبسَر» به معنای «سرچشمه و سرآغاز آبها» بوده که بعدها «آبسَرد» شده است.
آبسرد روستایی در شهرستان زاهدان استان سیستان و بلوچستان نیز هست.
دربارۀ ریشه یابـیِ نام ابرکوه همسخنی و هماندیشی نیست.
از آنجا که این شهر در آغاز در پای کوه ساخته شده، آن را « بَرِ کوه» یعنی «کنار کوه» نامیدند؛ همانند پیشکوه و پشتکوه که «بَرِ کوه» در گویش مردم به «ابرکوه» تبدیل شد «ابرقو» شکل عربی این نام است که پس از اسلام جغرافیدانان مسلمان آن را معرّب کردند. در سال 1350 این شهر به صورت رسمی «ابرکوه» نامیده شد. نام آن در منابع قدیم و جدید به صورت «ابرقو» ، «ابرکویه» ، «ابرقویه» ، «برقوه» و «درکوه» آمده است. «اَبَـر» در فرهنگ لغت به معنای «بالا ، روی و بر سر» است. نام ابرکوه به دلیل قرار گرفتن این سرزمین در بر یا پای کوه است.
در کتاب «داستان اصحاب رس» نوشته استاد حبیب الله فضائلی، تلاش بر آن است که ساکنان کهن ابرکوه را قوم «رس» معرّفی نـماید که در قرآن و در چند قسمت به همراه قوم عاد به آنها اشاره شده است. در این کتاب به داستانی اشاره میشود که در آن (ابرکوه) و یازده روستای پیرامون درختان صنوبر تنومندی بوده و مردم بنا بر رسوم آیینی آنها را میپرستیدند این روستاهای دوازده گانه به نامهای ماههای شمسی بودهاند. گفته شده این درخت را «یافث بن نوح» یکی از سه فرزند نوح کاشته و در این گفتار ابرکوه را «آبان» از آن روستاهای دوازده گانه میداند.
در کتاب «شناخت ابرکوه و قِدمت آن» نوشته علی مدرّس زاده آمده که سه فرزند نوح (یافث- سام- حام) پس از طوفان نوح مأمور آبادی جهان شدند، «یافث» به سرزمینهای شرقی و ترکستان رفت، «سام» به سرزمینهای بین شرق و جنوب که شام، عراق عرب و عجم و فارس رهنمون شد و«حام» رهسپار سرزمینهای جنوبی و آفریقا شد. مسیر داد و ستد و بازرگانی بعدی توسّط قوم یافث که به شرق میرفت ایجاد شد، ولی نسل و نژاد کسانی که در منازل میان راه ماندند از سام بود. از مهمترین این منزلگاهها یکی «مِـیَم» بود که هم اکنون یکی از روستاهای اطراف ابرکوه است. شایان ذکر است که حضور ابرکوه را در دو مکان و دو زمان میدانند: یکی ابرکوهی که کوچک و بی شهرت بوده و دیگری ابرکوهی که در جایگاه کنونی است و در سفر نامهها و کتب گوناگون از آن یاد شده است.
گفتار نخست در ریشه یابی نام ابرکوه منطقی تر است.
آبدانان شهری کردنشین در استان ایلام است. طبیعت دستنخورده و زیبایی دارد که در روزهای عید نوروز گردشگران بسیاری را جذب میکند. جادّۀ آبدانان را میتوان خواهر جادّۀ چالوس نامید زیرا از نظر زیبایی و پیچها همانندی بسیاری با جادّۀ چالوس داراست. آبدانان آمیزه ای از «آب+دان+ان» است؛ یعنی جای پر آب و آباد.
آبدان شهری است در استان بوشهر ایران.
شهر آبدان مرکز بخش آبدان در شهرستان دَیِّر است؛ آبدان یعنی جایی که آب بسیار دارد. و به راستی نیز چنین است؛ زیرا آبدان دره‌ای به نام درّۀ جاشک دارد که سیلاب‌ها و حوضۀ آبریز دو رشته کوه، به سوی این درّه روان میشود و پس از آبیاری زمین‌های کشاورزی که در دو سوی جادّۀ بوشهر کنگان در شمال آبدان است به خور بَردِستان و سپس به خلیج فارس می‌ریزد.
ابارش، روستایی در شهرستان سبزوار در استان خراسان رضوی است.
شاید ابارش پیوندی از آب و بارش باشد و در گذشته بارش اینجا به نسبت روستاهای همسایه بیشتر بوده است.
آباده واژه ای فارسی و به معنای جای آباد است. آباد از واژۀ پهلوی «آپاتیه» گرفته شده و حرف «ه» نشانۀ نسبت است. امّا دربارۀ ریشۀ نامگذاری آباده هم اندیشی و همسخنی نیست.
آباده طِشَک شهری در استان فارس است. روستای طشک از روستاهای قدیمی این منطقه میباشد و دریاچۀ زیبای طشک در این بخش قرار دارد. در لغتنامۀ دهخدا چنین آمده است: آبادۀ طِشَک بخشی از ولایات خمسۀ فارس است و آن را به مناسبت یکی از قرای آن که طشک نام دارد آبادۀ طشک خوانده اند تا از آبادۀ اقلید ممتاز باشد. ازآنجا که حرف «ط» ویژۀ واژه های عربی است نه فارسی؛ پس نوشتن طِشَک با ط غلط رایج است و تِشَک درست است و شاید طِشَک نوشته اند که با تُشَک اشتباه نشود. تِش به معنای تشنه است. پیدا نیست اصل واژه تِش بوده یا تَش. تِش کوتاه شدۀ تشنه و تَش آتش است.
در لغتنامۀ دهخدا دربارۀ تِش چنین آمده است: تِش عطش و تشنگی را گویند. (برهان) (ناظم الاطبّاء). تشنگی. (جهانگیری) (رشیدی) (انجمن آرا) (آنندراج). دکتر معین در حاشیۀ برهان آرد: به معنای تشنه. اوستا، ترشنه
تِشَک به معنای جای تشنه است.
در لغتنامۀ دهخدا دربارۀ تَش نیز چنین آمده است: تَش آتش را گویند که عربان نار خوانند. (برهان). آتش. (فرهنگ رشیدی) (انجمن آرا) (آنندراج ) (ناظم الاطباء):
از آن پس نَـبُـد زندگانیْش خْوَش ز تیمار زد بر دلِ خویش تَـش فردوسی
امّا تَشَک شاید اشاره به آتشکده باشد.
آبادان یعنی شهر مرزبانان دریایی
دربارۀ ریشۀ نام آبادان سخنها یکسان نیست و برخی ریشهاش را عربـی و گروهی پارسی میدانند.
گروهی میگویند نام کهن آبادان، عَبّادان است. برخی عَبّاد را فرمانروای این شهر میدانند و گروهی می اندیشند که عَبّاد مردی پرهیزگار و عابد بود که شاید در سدۀ دوم یا سوم هجری میزیسته و آبادان را ساخته است.
یاقوت حَمَوی در مُعجَمُ البُـلدان آورده است که: «برخی را عقیده بر آن است که عبادان توسّط مردی مقدّس به نام عَبّاد در قرن ۸ و یا ۹ میلادی بنا شده است و مردم بصره و پیرامون آن که بنا به گفته احمد بن مطهّر مقدّسی همگی عجم هستند پسوند نسبت «ان» را به این نام افزوده و به این ترتیب نام شخص را به نام جای بدل کرده اند.»
برخی را نیز سخن آن است که چون این جزیره جایگاه عابدان راستین بوده اینگونه نامیده شده است.
ابن بَطوطه این مکان را این چنین توصیف میکند:
«…جزیره ای است که در آن دیرها، مساجد و معابد بسیار است و همیشه در آنجا گروهی به عبادت و نیایش مشغولند.»
گروهی دیگر نیز نام عبادان را بر گرفته از نام عشیره بَنوعَبّاد که قبیله ای در سرزمین حجاز قدیم بوده دانسته و میگویند که عشیرۀ آلبوعبادی که امروزه در کرانۀ شرقی رود بَهمَنشیر خانه دارند نیز بازماندگان ایشانند.
یاقوت حموی که خود این جزیره را دیده از آن به عنوان «میان رودان» یاد کرده است.
ریشه یابی دیگری نیز که برای این جزیره وجود دارد واژه اپاتان است. دکتر بهمن فَـرَهوَشی در کتاب ایرانویچ می نویسد: واژه عبادان که در کتب و متون اسلامی وارد شده مانند بسیاری کلمات مشابه دیگر، صرفاً صورت عربی داشته و نامی کاملاً ایرانی است و در واقع از واژۀ کاملاً پارسی اپاتان گرفته شده است که به دلیل محدودیّتهای زبان عربی توسّط اعراب بدین گونه تلفّظ و تلقّی گردیده است.
Opatan واژهای است متشکّل از سه جزء «او» به معنای آب، «پات» از ریشه پاییدن و «ان» که پسوند نسبت است و در مجموع به معنای جایی است که از آب دریا پاسبانی می گردد. این تعبیر گفتار بسیاری از ادباء و سفرنامهنویسان را از جمله استخری، ابن حوقل، ناصر خسرو قبادیانی و... را پشتیبان دارد. ابن حوقل در این باره چنین آورده است: «امّا عبادان قلعۀ کوچک آبادی بر کنارۀ دریا و محلّ گرد آمدن آب دجله است و آن رباطی است که جنگجویان و دیگر دزدان دریایی در آن میباشند و در آنجا پیوسته مرزدارانی مراقبت میکنند.»
ناصر خسرو چنین گفته است : «در این جزیره مردمانی بر سر عمودهایی چوبین و نیز برخی بر سر بام خانه ها آتش روشن میدارند تا از نزدیک شدن کشتیها به آبهای خطرناک باز دارند.»
حکیم ابوالقاسم فردوسی نیز در شاهنامه در باره فریدون و ضحّاک آشکارا به وجود پاسبانان در کنار رودخانه اروند اشاره میکند.
همین سخن را دکتر مرتضی اسعدی در کتاب دائرة المعارف تشیّع چنین می نگارد: «…لفظ آبادان صورت تغییر شکل یافتۀ «اوپاتان» به معنای مرزبانان دریایی است و لفظ «اوپا» یعنی کسی که در روستاها در کنار نهرهای آب نگهبانی میکند، تا آب هرز نرود، هنوز در خوزستان و بنادر جنوبی کشور بهکار می رود»
از نگاه این گروه عَبّادان معرَّب نام پارسی اوپاتان است که با گذشت زمان به عَبّادان شده است.
آبادان در گذر تاریخ نامهای دیگری نیز داشته است.
در روزگار هخامنشی این جزیره به نامهای «مسنه» و «خاراکس» خوانده میشد.
در روزگار اشکانیان این منطقه به نامهای «آنتیوخ»، «آلکساندر تیگریما» و نیز نامهای اسکندریه، انتاکیه، هارک، خاراکس اسپاسینو و… نامیده شده است.
در روزگار اردشیر یکم ساسانی آبادان «وهشت آباد: بهشت آباد» و «بهمنشیر: بهمن اردشیر» نام داشت.
در پایان روزگار صفوی و به ویژه در آغاز پادشاهی قاجار در متون رسمی و بین المللی نام این جزیره را «جَزیرةُ الخِضْر» میخوانیم که یا اشاره ای به وجود قدمگاه و مقام حضرت خضر پیامبر (ع) در این جزیره است یا به دلیل سرسبزی این شهر چنین نامیده شده است.
بخشی از مطالب به نقل از سایت آبادان شهر خدا با دخل و تصرّف بسیار است.
