اِسفَرایِن یعنی سپهر آیین یا آیین آسمانی
شکلهای گوناگون اسفراین در گذر تاریخ چنین است: «اسفراین، اسفرایین، سبراین، اسپرآیین، اسبراین، سپهرآیین و زابراین»
دربارۀ ریشهیابـیِ نام اسفراین همسخنی و هماندیشی نیست.
- ریشۀ نام اسفراین، سپهرآیین است. اسفراین، پیوند دو واژۀ «سپهر» به معنای آسمان و «آیین» به معنای رسم و روش است؛ «سپهرآیین» یعنی روش آسمانی و یا آیین آسمانی که در طول زمان به اسفراین تبدیل شده است.
- برخی گویند این شهر را اسفندیار ساخته است و به دلیل نسبت دادن به سازندهاش آن را اسفراین نامیدهاند؛ این نظر بر اساس اساطیر است.
- ابوالقاسم بیهقی میگوید: اصل این اسم اسپرایین بوده، مرکّب از «اسپر» به معنای سپر و «آیین» به معنای رسم و عادت. گویا در گذشته اهالی آن پیوسته با سپر گردش میکردهاند، بنابراین چنین نامیده شده است.
