عوامل جزم فعل مضارع :
فعل مضارع مجزوم:
هرگاه یکی از ادوات جزم بر سر فعل مضارع بیاید، آن را مجزوم می‌کند.
ادوات جازمه:
الف) ادواتی که یک فعل را مجزوم می‌کند. حروف لَمْ - لَمّا -لای نهی، لام امر غایب؛ مثال: یذهبُ: لَم یذهَبْ یعنی نرفت و لَمّا یذهَبْ یعنی هنوز نرفته است. اگر بر سر فعل ماضی بیاید جازمه نیست و به آن «حینیّه» گویند. لَمّا ذَهَبَ یعنی هنگامی که رفت؛ لا تذهَبْ یعنی نرو؛ لِیَذْهَبْ یعنی باید برود. هرگاه «فَـ ، وَ ، ثمَّ» بر سر این لام بیاید، ساکن می‌شود؛ مثال: وَلْیذهَبْ.
ب) ادواتی که دو فعل را مجزوم می‌کند؛ مانند: إِنْ، بر سر فعل شرط و جواب شرط می‌آیند.
این ادوات عبارت‌اند از: مَنْ، ما، أَیّ، مَتَی، أَینَما، مَهْما، أَیّانَ، أَنَّـی، حَیثما، کَیْفَما، إِذْما
چند مثال: مَنْ یَکْسلْ یَخْسَرْ، مَهما تَطلُبْنِی تجدْنـی، حیثما تَجلِسْ أَجْلِسْ.
نکته: ادوات شرط مانند إِنْ شرط بر سر دو جمله داخل می‌شوند.
هرگاه هر دو، فعل مضارع باشد، مجزوم می‌شوند.
اگر اوّلی مضارع و دومی ماضی باشد، اوّلی مجزوم و دومی محلّاً مجزوم است.
اگر اوّلی ماضی و دومی مضارع باشد، اوّلی محلّاً مجزوم و دومی هر دو حالتِ جزم و رفع صحیح است.
مثال: إِذْما تَتَعَّلَمْ تَتَقَدَّمْ. هرگاه بیاموزی پیشرفت می‌کنی.
إِنْ تَزُرْنـی فَقَدْ زُرْتُکَ. مَتَی اجْتَهَدْتَ فی عَمِلِکَ تَظْفَرْ. یا تَظْفَرُ.
همۀ ادوات شرط به جز «إِنْ» و «إِذْما» اسم شرط هستند، و این دو حرف شرط هستند و همۀ ادوات شرط غیر از «أَیّ» مبنی‌اند و «أَیّ» اسم مُعْرَب است.
اعراب در فعل مضارع: رفع، نصب و جزم
اگر خالی از عوامل نصب و جزم باشد، همیشه مرفوع است. نشانۀ رفع در افعال چهارگانه (صیغه¬های یفعلُ، تفعلُ، أَفعلُ و نفعلُ) ضمّه ـُ است، و در افعال پنجگانه نون است؛ مانند: یفعلانِ، یفعلونَ، تفعلانِ، تفعلونَ، تفعلینَ)
اگر حروف ناصبه بر سر آن بیاید، در افعال چهارگانه منصوب می‌شود، و نشانۀ نصب فتحه ـَ است؛ مانند: أَنْ یفعلَ، و در فعل¬های پنجگانه حذف نون است؛ مانند: أَنْ یفعلا.
اگر حروف جازمه بر سر آن بیاید، در افعال چهارگانه مجزوم می‌شود، و نشانۀ جزم سکون ـْ است؛ مانند: لم یفعلْ، و در افعال پنجگانه حذف نون است؛ مثال: لم یفعلْ.
امّا اگر فعل مضارع معتلّ اللام باشد؛ علامت رفع در صیغه‌های چهارگانه ظاهر نـمی‌شود و تقدیری است؛ مانند یَدْعُو و یَرْمِی و یَخْشَی.
در حالت نصب اگر به (واو) و (یاء) ختم شده باشد؛ مانند: یَدْعُو و یَرْمِی حرف آخر آن فتحه می‌گیرد؛ مانند: أَنْ یدعُوَ و أَنْ یَرْمِیَ؛ امّا اگر به الف ختم شده باشد؛ علامت نصب ظاهر نـمی‌شود و تقدیری است؛ مانند: أَنْ یَخشَی.
در حالت جزم فعل مضارع معتل اللام در صیغه‌های چهارگانه، حرف علّه از آخر آن حذف می‌شود، و حرف ما قبل آخر حرف علّه بر همان حرکت پیشین خود باقی می¬ماند؛ مانند: لَمْ یَدْعُ و لَمْ یَرْمِ و لَمْ یَخْشَ که در اصل یَدْعُو، یَرْمِی و یَخْشَی بوده است.
