دربارۀ ریشهیابـیِ نام اراک همسخنی و هماندیشی نیست.
اراک در گذشته سلطان‌آباد نام داشت. یکی از اهداف ساخت شهر، ایجاد جایگاهی نظامی و دژی جنگی در میان بخشهای آن بوده‌است؛ از این رو شهر یا دژ نو بنیاد را «قلعه سلطان آباد» نامیدند و پس از چندی واژۀ «قلعه» افتاد و این شهر سلطان آباد نامیده شد. در سده های آغازین اسلامی میان دو رودِ دجله و فرات را عراق نامیدند و سرزمین میانِ همدان، ری و اصفهان را عراق عجم نام نهادند. کم کم «سلطان آباد عراق» به شهر عراق تبدیل گردید. در همۀ اسناد تا سال ۱۳۱۷ خورشیدی که در دست است نام این شهر عراق بود. این شهر در دورۀ رضاشاه پهلوی اراک نام گرفت. در سال ۱۳۱۷ هنگام بهره برداری راه آهن سراسری ایران و اتّصال راه آهن شمال و جنوب بود که همۀ ایستگاههای راهآهن شمال تا جنوب را با نام شهرها و روستاهای کنار آنها نامگذاری نـمودند، که از آن سال نام این شهر از عراق به اراک تبدیل شد.
برای واژۀ «اراک» چند معنا برشمردهاند؛ مانند: پایتخت، باغستان، نخلستان و شهرستان.
برخی نام «اراک» را برگرفته از «ایراک» که معرَّب آن «عراق» است، دانسته‌اند. در دوره اسلامی جغرافی نویسان مسلمان اراک را معرَّب و تبدیل به عراق کردند. ولایت اراک جایگاه پهناوری را در بر میگرفت. جفرافی نویسان مسلمان سرزمین میان دو رود دجله و فرات را عراق عرب و استانهای کنونی اصفهان، اراک، همدان و شرق زاگرس را عراق عجم نامیدند.
اراک در لغتنامه های فارسی و عربی به معنای درخت مسواک آمده است؛ مثال:
درختی است که به چوب آن مسواک کنند. (مُنتَهی الارب).
درخت پیلو که از بیخ آن مسواک سازند. (غیاث اللغات).
از بیخها و شاخهای آن مسواک سازند و برگهای آن به شتران چرانند و آنرا به هندی پیلو خوانند. (آنندراج ).
پروفسور هِرتسفلد آلمانی اراک را شکل فارسی عراق و به معنای سرزمین هموار گرفته است.
حبیب‌الله نوبخت نویسندۀ کتاب دیوان دین، در بارۀ واژه ارائک می‌نویسد:
«اَرائک جمع اَریکه است و اَریکه معرَّب است از کلمه اراکه و اَراک درفارسی به معنای تخت پادشاهی است در مرتبۀ اول، به معنای پایتخت است در مرتبه دوم و به معنای استانی است که پایتخت پادشاهان در اوست در مرتبه سوم.»
اَصمَعی نام عراق را پارسی دانسته و به معنای باغستان و نخلستان گرفته است.
